اصول اولیه حدیث امامیه در چهارصد رساله حدیثی که بیشتر آنها در دوران صادقین علیهما السلام نگاشته شده، ثبت بوده است. پس از دوران حضور ائمه علیهم السلام نویسندگان کتب اربعه به ثبت آن اصول در کتابهای خود بطور مبوب و مضبوط اقدام کرده اند و کتاب کافی تالیف ثقه الاسلام کلینی جامع ترین آنها است.

پیامبر خدا (ص) مسلمانان را به تحصیل دانش امر فرمود. اما این امر، واجب کفایی بود برای گروهی از مسلمانان که قدرت و امکان کسب علم داشتند، بدین گونه که جمعی به کسب علم بپردازند وبه دیگران بیاموزند. این دانشمندان علم آموختند و در دفترها نگاشتند. این دفاتر، «اصول» نام گرفت، که چهارصد اصل در این میان، امتیاز خاص یافتند. این اصول نزد شیخ کلینی صاحب کتاب کافی بود، که از ان در نگارش و تدوین کتاب خود بهره گرفت. پس از گذشت چند قرن، منابعی که در اختیار کلینی بود، از میان رفت، و نیاز به بررسی مجدد احادیث کافی پیش آمد. از این رو، دانشمندان قرن هفتم هجری، ضوابطی برای بررسی احادیث پدید آوردند. شیخ آقا بزرگ تهران، کتاب شناس بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری و صاحب کتاب «الذریعه الی تصانیف الشیعه»، دراین رساله کوتاه - که برای نخستین بار منتشر می شود - به بررسی شیوه کلینی در تالیف کافی و ضوابط دانشمندان قرنهای بعدی در ارزیابی آن کتاب می پردازد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در قرن چهارم فرصت های بسیاری در اختیار امامیه قرار گرفت. از سویی، افزایش ظرفیت فرهنگی، اجتماعی و عقیدتی امامیه، زمینه ای به دست داد تا دانشمندان امامیه بیش از پیش، به دفاع عالمانه از دین و مذهب و مقابله با مخالفان بپردازند و با به کار گیری روش ها و ابزارهای گوناگون، امکان ترویج مذهب و حل مسائل متعدد شیعیان را فراهم آورند. در این میان، حدیث غدیر، جایگاه مهمی را در راهبردهای امامیه ایفا می کرد. رویکرد دانشمندان امامیه به مساله غدیر، ناشی از اهمیت و جایگاه مساله امامت و نص در فهم شریعت و طریقه ظهور و بروز آن در سیاست و مناسبات اجتماعی مردم و مهم تر از همه، پیوستگی آن با هویت تشیع بود. بازخورد این امر، افزایش اعتبار و هویت جمعی شیعیان و حل بسیاری از مسائل داخلی آنان بود، امری که بزرگان امامیه اعم از دانشمندان، رجال فرهنگی و دولتمردان در آن مشارکت فعال داشتند و میراثی عظیم از تلاش فکری و اجتماعی آنان در اختیار جامعه امروز قرار گرفته است. این پژوهش به عوامل، مولفه ها و فعالیت های امامیه در راستای تبیین آموزه های شیعی با رویکرد تبلیغی، تعلیمی و اجتماعی به حدیث غدیر می پردازد و نتایج آن را بررسی می کند. روش پژوهش، تحلیلی- توصیفی و اسنادی است که با استفاده از منابع و مآخذ اسلامی صورت گرفته است.

جریان های سیاسی عثمانیه و شیعه که پس از مرگ عثمان در سال 35 ه شکل گرفتند در قرون نخستین اسلامی به عنوان افکار غالب و تاثیرگذار در جامعه اسلامی، ادامه حیات دادند. تقابل این دو جریان سیاسی که به تدریج به دو جریان اعتقادی تبدیل شدند، سبب شد تا این جریان ها از تغییرات یکدیگر متاثر شوند. از سوی دیگر ظهور نظریه «تربیع» در قرن دوم هجری و اوج گیری آن در قرن سوم هجری موجب گردید تا تفکر عثمانیه رو به افول رود و در برابر آن پیروان سیاسی تفکر شیعی رشد یافتند. این مقاله کوشیده است با استناد به منابع نزدیک به دو قرن نخست هجری، این تحول را با رویکردی تاریخی مورد بررسی قرار دهد.

این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است که زنان شیعه قرن چهارم هجری یعنی دوران طلایی اسلام چه نقشی درگسترش علوم فرهنگ تمدن اسلامی داشته اند. از آن جا که فرهنگ سازی محدود به قشر خاصی نیست زنان به عنوان نیمی از اجتماع در ایجاد آن نقش آفرین هستند. بانوان با توجه به جایگاه تربیتی خویش و آموزه های تشیع در تمامی ابعاد گوناگون علمی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی تاریخ شیعه، به عنوان ادامه دهنده و تجلی اسلام راستین بعد از پیامبر (ص)، همواره در تثبیت و تعمیق علوم اسلامی و اشاعه فرهنگ شیعی نقش موثر داشته، و در برخی مراحل سرنوشت ساز شدند. صده چهارم هجری-که هم زمان باحکومت های شیعی، ازجمله: آل بویه، فاطمیان و حمدانیان، و هم دوره باخلافت اهل سنت درحکومت عباسیان بود-فعالیت های گسترده مثبت مستقیم یا غیر مستقیم بانوان شیعه درگسترش علوم اسلامی را شاهد هستیم. مهمترین نقش زنان این قرن در عرصه های علمی، سیاسی، اجتماعی فرهنگی، و به شیوه ها و قالب های متعدد بوده است.

نیشابور یکی از چهار تخت گاه خراسان بزرگ، و از شهرهای قدیمی ایران زمین بوده است. در قرون اولیه اسلامی نیز دارای اهمیت سیاسی و فرهنگی بوده است. در این پژوهش تلاش گردیده است تا به اهمیت سیاسی نیشابور، وضع شهر نیشابور، مذهب، آداب و رسوم، زبان، کشاکش ها و درگیری ها، مدارس، اوضاع اقتصادی و فرق مذهبی در قرن سوم و چهارم پرداخته شود. در این مقاله نویسنده سعی دارد تا به اهمیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی شهر نیشابور در قرون سوم و چهارم هجری بپردازد.

جستجو در سرچشمه های عرفانی و آغاز شکل گیری سخن عارفانه از جمله مطالعات ضروری حوزه ادب فارسی و عربی است. محققین و منتفدین بسیاری تلاش کرده اند تا به زمینه های شکل گیری این هنر منظوم دست پیدا کنند. مقاله حاضر در صدد است تا نشان دهد که چگونه زنان عارف شاعر در اولین قرون شکل گیری عرفان اسلامی در سرودن نخستین اشعار عارفانه سهیم بوده اند و چگونه حدیث حب الهی را در حوزه سخن منظوم وارد کرده اند. پس از جست و جویی فراگیر در اکثر کتب تذکره و مقامات، شرح احوال و آثار دوازده زن از قرن دوم و سوم هجری پیدا شد که از ایشان اشعاری هم باقی مانده بود. هر چند انتساب بعضی از ابیات به ایشان مورد تایید است، اما روشن است که اگر فرض کنیم قائل و گوینده ابیات در حدیث حب الهی رابعه نبوده باشد، در قرن دوم هجری در بصره پارسا زنان شاعر دیگری بوده اند که سخن از عشق الهی رانده و آن را در موعظه ها، مناجات ها، دعاها و حالات وجد و شیفتگی خود بیان کرده اند.

آذربایجان علی رغم آنکه به لحاظ سیاسی در قرن چهارم­ هجری اوضاع ناآرامی را سپری می­کرد، اما به سبب غنای منابع طبیعی و انسانی، موقعیت استراتژیک، آبادانی شهرها، راه­ها و روستاها از رونق اقتصادی برخوردار بود. این پژوهش بر آن است که با تکِیه بر داده­های تاریخی و جغرافیایی و با روش توصیفی-تحلیلی، علل رونق اقتصادی آذربایجان را در شرایط سیاسی مذکور بررسی نماید. یافته هایی که با تمرکز برمحصولات تولیدی، راه های تجاری، بازارها، نظام پولی و صادرات به دست آمد، حاکی از آن است که با توجه به قدرت گرفتن امرای محلی در آذریایجان و اتخاذ سیاست­های مستقل، ضرب سکه، سهل گیری در دریافت مالیات، موجبات رشد اقتصاد مردمی آذربایجان فراهم آمد. تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی افزایش یافت و با ایجاد بازارهای بین المللی و عرضه کالاهای متنوع در آنها و صادرات به سایر بلاد، آذربایجان سهم مهمی در اقتصاد قرن چهارم هجری ایفا نمود.